Marie-José ten Cate debuteert op 68ste met roman over boerenopstand: ‘Boeren van Tubbergen hadden geen schijn van kans’

GRONINGEN - WEERSELO
Hoe een Mariabeeld dat tot leven komt een heel dorp op stelten kan zetten. Kavelkind, de eerste roman van Marie-José ten Cate, heeft de boerenopstand van 1971 in Tubbergen als decor.

Theo Hakkert 18-11-21, 10:19

Een onvergetelijke jeugdervaring ligt aan de basis van haar eerste roman. Marie-José ten Cate (68) werd ooit gevraagd om op het toneel te staan als Mariabeeld. „In mijn lagere schooltijd.” Ze denkt dat ze 8 jaar was, 9 misschien. „Mij werd niks gevraagd. Zo ging dat toen niet. Als jong meisje werd ik zo bij café restaurant Van Olffen in Weerselo op het toneel gezet. Daar heb ik de kleren van Maria aan gehad.”
Het is ruim een halve eeuw later het hilarische eerste hoofdstuk van haar heerlijke roman Kavelkind geworden. Deze Twentse roman, vol geweldige, vlotte dialogen, speelt tegen de achtergrond van de ruilverkaveling en de boerenopstand van 1971 in Tubbergen, dezer dagen vijftig jaar geleden.
Het Mariabeeld in de roman slaakt op een bepaald moment een kreet. Het komt als het ware tot leven en zet daarmee een ontwikkeling in gang die ingrijpende gevolgen heeft voor het hele dorp en de verre omgeving. „Nee, ik heb als beeld toen niks gezegd”, zegt Ten Cate met een grote glimlach. „Ik heb zo stil gestaan dat mensen het niet gemerkt hebben dat het een levend beeld was. De zaal had niets door.”
Haar ogen krijgen een guitige blik. „Heel vaak in mijn leven heb ik gedacht: ik had ‘Boe!’ moeten roepen. Om te kijken wat er zou gebeuren. Ik was zo jong, het kwam niet in mij op. Maar ik had natuurlijk zo veel stennis kunnen schoppen.”

Schrijven als kinderwens
In 2012 besloot ze zich aan te melden bij de Schrijversvakschool in haar woonplaats Groningen - ze woont er 23 hoog, staand voor het raam kan ze FC Groningen zien voetballen in stadion Euroborg. „Ik kan niks anders zeggen dan dat schrijver worden een kinderwens was. Ik was een leeskind, zoals je dat noemt. Ik las ontzettend veel. Het was de enige mogelijkheid - we hadden een heel groot gezin, met acht kinderen - om eventjes tijd voor jezelf te hebben. Lezen vond ik heerlijk. Mijn escape. Even weg. Ik las aan één stuk door. Ik schreef ook, maakte kleine verhaaltjes, maakte boekjes. Mijn grootste droom was schrijfster te worden. Dat voor iemand betekenen wat een boek voor mij betekende, leek mij geweldig.”
Haar eigen ervaring als stil Mariabeeld werd een verhaaltje dat ze schreef voor de opleiding. Het dijde uit tot de roman. Kavelkind is haar afstudeerwerk. Haar echtgenoot Henk van Veelen maakte de omslagillustratie. „Ik moest een reden hebben waarom Maria tot leven komt. Het moest iets zijn wat een probleem is, waar een grote gemeenschap bij betrokken is, waar voor- en tegenstanders zijn. Toen kwam ik op het idee van de boerenopstand van Tubbergen. De insteek was het verhaal van Maria. Het werd steeds groter.”

Commotie was merkbaar
Herinneringen aan de beroering onder de boerenbevolking van Tubbergen en de opstand van 21 december 1971 heeft ze alleen maar indirect. „De commotie die het teweegbracht staat mij bij. Wij woonden midden in Weerselo aan de provinciale weg van Tubbergen naar Oldenzaal. Er kwam altijd een hele groep scholieren - ik zat op het Carmellyceum - op de fiets langs ons huis. Vaak fietsten we mee - als we ze konden bijhouden, want ze fietsten heel hard.”
„Ik kan me van die groep herinneren dat er veel commotie was. Mijn broer zat in Tubbergen op de Mavo. We kregen veel mee. Ook dat iedereen erover sprak, maar er heel weinig over zei. Ruilverkaveling was een groot ding in Twente, dat weet ik nog goed. De meningen waren verdeeld. Veel boeren waren bang dat ze slechtere grond terug zouden krijgen. ‘Je weet wat je hebt, niet wat je krijgt’. Die emoties kan ik me goed herinneren. Ik was toen 18.”
Kavelkind is een roman. Veel is ontsproten aan haar verbeelding, maar tegelijkertijd heeft ze veel research gedaan. Naar het boerenleven toen, en de hiërarchie in de katholieke kerk in die tijd. „Wat mocht en wat niet mocht, wat gebruikelijk was en wat niet gebruikelijk was.” Naar het kloosterleven ook. „We hadden een klooster in Weerselo. Dat is ook het model geweest voor het klooster in de roman. Maar hoe het er daarbinnen aan toe ging? Je kwam er nooit. De zusters kwamen naar de school toe.”

Wet was onrechtvaardig
Ook in de details van de ruilverkavelingsperikelen heeft ze zich verdiept. „Twee keer een stemming, dat moest allemaal kloppen. Wat het meest zeer heeft gedaan in Tubbergen, is dat alle aandacht is gegaan naar de relletjes en het gedoe, en niet naar de onrechtvaardigheid die in de wet zat. Dat ze geen schijn van kans hadden bij die wet om de ruilverkaveling tegen te houden.”
Vader had een elektrotechnisch bedrijf midden in Weerselo. „Geen gezin waar cultuur een belangrijke rol speelde. Mijn moeder zat op het zangkoor, dat komt ook in het boek voor. Ze las Angelique, de hele serie. Mijn vader las vooral de krant. Ik was zo blij dat er een bibliotheek was in Weerselo.”
Schrijven is er niet eerder van gekomen. „Ik ben sociologie gaan doen. Heb ik een paar maanden gedaan. Toen wist ik nog niet wat ik studeerde. Toen ben ik psychologie gaan doen, hier in Groningen. In mijn werk heb ik altijd veel geschreven. Voor de lerarenopleiding van Ubbo Emmius didactisch materiaal bijvoorbeeld. Over communicatie, orde houden en leerlingbegeleiding. Vond ik leuk om te doen, het schrijven. Eigenlijk was mijn grootste wens boeken te schrijven waarin psychologie een belangrijke rol speelde. Zoals Renate Rubinstein, mijn grote voorbeeld.”

Finkers en Maria
Ze gaf haar roman een motto mee van Herman Finkers. „Ik had op de Schrijversvakschool gevraagd of Herman Finkers me kon begeleiden. Ook omdat hij zo veel met Maria heeft. Maar dat is niet gelukt. Heb geprobeerd het niet te zwaar te maken. In wezen is het een triest verhaal. Waarschijnlijk was het boek dan humoristischer geworden.”
Eindelijk is Marie-José ten Cate schrijfster. Debutant op haar 68ste. Ze heeft de smaak te pakken. „Ik heb alweer twee projecten lopen. Maar mij is geleerd daar niets over te zeggen.”
Marie-José ten Cate: Kavelkind
335 p’s. 24,95 Uitgeverij De Welle, Enschede