Moeder Maria schiet boze boeren te hulp
Boeren die in opstand komen, we zien het vaker en zagen het eerder. In 1963 in Hollandscheveld bijvoorbeeld, in 1988 en 1995 in Assen en in 2020 in Den Haag en Groningen. Kavelkind van de in Groningen woonachtige Marie-José ten Cate vertelt over het boerenprotest van Tubbergen in 1971.
Centrale figuur is de 10-jarige Meike. Ze wordt door een Franciscaner zuster Ludovica gedwongen de rol van moeder Maria te vervullen tijdens een processiebijeenkomst - kort daarvoor heeft de dronken vader van Meike een groot Mariabeeld beschadigd. Meike doet wat haar gevraagd wordt zeer overtuigend, tot ze plotseling ‘Nee!' schreeuwt en daarmee de indruk wekt dat Maria tegen de op handen zijnde ruilverkaveling is.
Aldus samengevat komt het vertrekpunt van deze debuutroman wellicht onwaarschijnlijk voor, het knappe van Ten Cate (Weerselo, 1953) is dat ze de hysterie die volgt aannemelijk weet te maken. Niet alleen de tegenstanders van de ruilverkaveling hebben baat bij de Maria-verschijning, de plaatselijke pastoor heeft dat ook. Het duurt nie lang of er wordt een web van leugens gespannen in het fictieve dorp Geesbergen. Ondertussen begint Meike zich steeds meer met de 'Moeder van de goede raad te vereenzelvigen.
Kavelkind wordt vanuit drie perspectieven verteld: Meike, Ludovica en Albert. Laatstgenoemde heeft als boer en gemeenteraadslid grote bedenkingen bij het verkavelings
proces, vooral omdat zwijgers in de stemprocedure als voorstanders worden gerekend, en jaagt het zittend bestuur tegen zich in het harnas. Het levert een paar fraaie hoofd stukken op, met als schrijnend hoogtepunt de beschrijving van een miskraam waarna het kind, de eerste zoon van Albert, in het bos moet
worden begraven. Ten Cate heeft in haar boek veel elementen gestopt die naar katholicisme en Twente verwijzen, zoals psalmteksten, stukjes Latijn en zinnen in het Nedersaksisch. Soms doet de kleuring gedateerd aan en neigt het nogal uitvoerige verhaal naar een streekroman waarin verhoudingen en overtuigingen worden beschreven die eerder aan de eerste helft van de negentiende eeuw doen denken dan aan 1971. De geloofstwijfel van zuster Ludovica compenseert veel, maar niet alles.
De publicatie van Kavelkind valt samen met een theaterproductie over het verzet tegen de ruilverkaveling in Overijssel, De boerenopstand Tot Tubbig en niet verder van regisseur Bruun Kruijt. De laatste voorstelling is 21 december, de dag dat precies 50 jaar eerder de opstand uitbrak.
JOEP VAN RUITEN