Marie-José ten Cate debuteert op 68ste met roman over boerenopstand: ‘Boeren van Tubbergen hadden geen schijn van kans’

GRONINGEN - WEERSELO
Hoe een Mariabeeld dat tot leven komt een heel dorp op stelten kan zetten. Kavelkind, de eerste roman van Marie-José ten Cate, heeft de boerenopstand van 1971 in Tubbergen als decor.

Theo Hakkert 18-11-21, 10:19

Een onvergetelijke jeugdervaring ligt aan de basis van haar eerste roman. Marie-José ten Cate (68) werd ooit gevraagd om op het toneel te staan als Mariabeeld. „In mijn lagere schooltijd.” Ze denkt dat ze 8 jaar was, 9 misschien. „Mij werd niks gevraagd. Zo ging dat toen niet. Als jong meisje werd ik zo bij café restaurant Van Olffen in Weerselo op het toneel gezet. Daar heb ik de kleren van Maria aan gehad.”
Het is ruim een halve eeuw later het hilarische eerste hoofdstuk van haar heerlijke roman Kavelkind geworden. Deze Twentse roman, vol geweldige, vlotte dialogen, speelt tegen de achtergrond van de ruilverkaveling en de boerenopstand van 1971 in Tubbergen, dezer dagen vijftig jaar geleden.
Het Mariabeeld in de roman slaakt op een bepaald moment een kreet. Het komt als het ware tot leven en zet daarmee een ontwikkeling in gang die ingrijpende gevolgen heeft voor het hele dorp en de verre omgeving. „Nee, ik heb als beeld toen niks gezegd”, zegt Ten Cate met een grote glimlach. „Ik heb zo stil gestaan dat mensen het niet gemerkt hebben dat het een levend beeld was. De zaal had niets door.”
Haar ogen krijgen een guitige blik. „Heel vaak in mijn leven heb ik gedacht: ik had ‘Boe!’ moeten roepen. Om te kijken wat er zou gebeuren. Ik was zo jong, het kwam niet in mij op. Maar ik had natuurlijk zo veel stennis kunnen schoppen.”

Schrijven als kinderwens
In 2012 besloot ze zich aan te melden bij de Schrijversvakschool in haar woonplaats Groningen - ze woont er 23 hoog, staand voor het raam kan ze FC Groningen zien voetballen in stadion Euroborg. „Ik kan niks anders zeggen dan dat schrijver worden een kinderwens was. Ik was een leeskind, zoals je dat noemt. Ik las ontzettend veel. Het was de enige mogelijkheid - we hadden een heel groot gezin, met acht kinderen - om eventjes tijd voor jezelf te hebben. Lezen vond ik heerlijk. Mijn escape. Even weg. Ik las aan één stuk door. Ik schreef ook, maakte kleine verhaaltjes, maakte boekjes. Mijn grootste droom was schrijfster te worden. Dat voor iemand betekenen wat een boek voor mij betekende, leek mij geweldig.”
Haar eigen ervaring als stil Mariabeeld werd een verhaaltje dat ze schreef voor de opleiding. Het dijde uit tot de roman. Kavelkind is haar afstudeerwerk. Haar echtgenoot Henk van Veelen maakte de omslagillustratie. „Ik moest een reden hebben waarom Maria tot leven komt. Het moest iets zijn wat een probleem is, waar een grote gemeenschap bij betrokken is, waar voor- en tegenstanders zijn. Toen kwam ik op het idee van de boerenopstand van Tubbergen. De insteek was het verhaal van Maria. Het werd steeds groter.”

Commotie was merkbaar
Herinneringen aan de beroering onder de boerenbevolking van Tubbergen en de opstand van 21 december 1971 heeft ze alleen maar indirect. „De commotie die het teweegbracht staat mij bij. Wij woonden midden in Weerselo aan de provinciale weg van Tubbergen naar Oldenzaal. Er kwam altijd een hele groep scholieren - ik zat op het Carmellyceum - op de fiets langs ons huis. Vaak fietsten we mee - als we ze konden bijhouden, want ze fietsten heel hard.”
„Ik kan me van die groep herinneren dat er veel commotie was. Mijn broer zat in Tubbergen op de Mavo. We kregen veel mee. Ook dat iedereen erover sprak, maar er heel weinig over zei. Ruilverkaveling was een groot ding in Twente, dat weet ik nog goed. De meningen waren verdeeld. Veel boeren waren bang dat ze slechtere grond terug zouden krijgen. ‘Je weet wat je hebt, niet wat je krijgt’. Die emoties kan ik me goed herinneren. Ik was toen 18.”
Kavelkind is een roman. Veel is ontsproten aan haar verbeelding, maar tegelijkertijd heeft ze veel research gedaan. Naar het boerenleven toen, en de hiërarchie in de katholieke kerk in die tijd. „Wat mocht en wat niet mocht, wat gebruikelijk was en wat niet gebruikelijk was.” Naar het kloosterleven ook. „We hadden een klooster in Weerselo. Dat is ook het model geweest voor het klooster in de roman. Maar hoe het er daarbinnen aan toe ging? Je kwam er nooit. De zusters kwamen naar de school toe.”

Wet was onrechtvaardig
Ook in de details van de ruilverkavelingsperikelen heeft ze zich verdiept. „Twee keer een stemming, dat moest allemaal kloppen. Wat het meest zeer heeft gedaan in Tubbergen, is dat alle aandacht is gegaan naar de relletjes en het gedoe, en niet naar de onrechtvaardigheid die in de wet zat. Dat ze geen schijn van kans hadden bij die wet om de ruilverkaveling tegen te houden.”
Vader had een elektrotechnisch bedrijf midden in Weerselo. „Geen gezin waar cultuur een belangrijke rol speelde. Mijn moeder zat op het zangkoor, dat komt ook in het boek voor. Ze las Angelique, de hele serie. Mijn vader las vooral de krant. Ik was zo blij dat er een bibliotheek was in Weerselo.”
Schrijven is er niet eerder van gekomen. „Ik ben sociologie gaan doen. Heb ik een paar maanden gedaan. Toen wist ik nog niet wat ik studeerde. Toen ben ik psychologie gaan doen, hier in Groningen. In mijn werk heb ik altijd veel geschreven. Voor de lerarenopleiding van Ubbo Emmius didactisch materiaal bijvoorbeeld. Over communicatie, orde houden en leerlingbegeleiding. Vond ik leuk om te doen, het schrijven. Eigenlijk was mijn grootste wens boeken te schrijven waarin psychologie een belangrijke rol speelde. Zoals Renate Rubinstein, mijn grote voorbeeld.”

Finkers en Maria
Ze gaf haar roman een motto mee van Herman Finkers. „Ik had op de Schrijversvakschool gevraagd of Herman Finkers me kon begeleiden. Ook omdat hij zo veel met Maria heeft. Maar dat is niet gelukt. Heb geprobeerd het niet te zwaar te maken. In wezen is het een triest verhaal. Waarschijnlijk was het boek dan humoristischer geworden.”
Eindelijk is Marie-José ten Cate schrijfster. Debutant op haar 68ste. Ze heeft de smaak te pakken. „Ik heb alweer twee projecten lopen. Maar mij is geleerd daar niets over te zeggen.”
Marie-José ten Cate: Kavelkind
335 p’s. 24,95 Uitgeverij De Welle, Enschede

Kavelkind
     TUBBERGEN      "Wat denken ze wel niet op het gemeentehuis,da'w 'n kroam hier kapot houwt?" Hoofdschuddend kijkt Albert naar de enorme tent op het terrein van de melkfabriek. Om de tent is een afzetting van dranghekken gemaakt. Langs de fabrieksmuren zijn prikkeldraadhekken geplaatst, de zijingangen zijn gebarricadeerd met betonblokken, bij de achteringang staan zware transportvoertuigen. 'Het lijkt wel een legerkamp.' Hij slingert zijn woorden naar het groepje agenten dat de hoofdingang bewaakt. "Jezus Christus nog aan toe. Niet te geloven. Der löp tachtig man politie." Theo tikt met zijn wijsvinger tegen zijn voorhoofd. "Twee hele pelotons mobiele eenheid. In het dorp hangt ze der met de benen oet."

Roman
Het vorenstaande betreft een citaat uit het boek Kavelkind van Marie-José ten Cate, woonachtig in Groningen en afkomstig uit Weerselo. In haar roman laat de schrijfster op de avond van de lichtprocessie in het dorpscafé van Geesbergen een Mariabeeld tot leven komen. Boeren zien er een ondersteuning in van hun protesten tegen de ruilverkaveling en annexeren haar als spreekbuis. De pastoor droomt over een bloeiend bedevaartsoord en bouwt een kapel voor haar. Maria neemt de macht over in het dorp, niet in het minst in het hoofd van de tienjarige Meike Haverkamp. Het wordt allemaal in gang gezet door een geheime afspraak, die voor drie aanwezigen ingrijpende gevolgen heeft.

Decor
Als decor van haar debuutroman heeft Marie-José ten Cate gekozen voor een gemeente met een fictieve naam in Noordoost Twente tegen de achtergrond van de ruilverkavelingsperikelen en met Maria als spreekbuis van de boze boeren. Zelf meldt ze: "Op negenjarige leeftijd tijdens een Mariaviering in mijn geboortedorp figureer ik als Mariabeeld. Ik sta zo stil dat de dorpsgenoten niet merken dat er een levend kind staat. Kavelkind is gebaseerd op deze ervaring alsmede op een ander grote gebeurtenis uit mijn jeugd: de Boerenopstand van Tubbergen, zoals deze twintig jaar na dato in een gebundelde uitgave is opgetekend door Jan Haverkate. Beide heb ik vrijelijk bewerkt en met eigen fantasie en herinneringen ingekleurd. Daarbij heb ik de werkelijkheid losgelaten en me bediend van gefantaseerde personages., plaatsen en gebeurtenissen. Elke nog aanwezig gelijkenis met bestaande personen, plaatsen en gebeurtenissen berust op toeval.'

Boerenopstand
Kavelkind betreft een meeslepende roman die je vanaf de eerste bladzijde meeneemt tot aan blz. 336. Vrijdag 12 november a.s. vindt, in het kader van een gevarieerd programma rond de herdenking van de Boerenopstand in 't Oale Roadhoes in Tubbergen, de officiële presentatie plaats van deze roman.

Kavelkind, met Isbn 9789083183428, betreft een uitgave van uitgeverij De Welle. online te bestellen via: https:/www.boekengilde.nl/boekenshopkavelkind Na de officiële presentatie ligt Kavelkind ook in de boekwinkels waar het voor de reguliere prijs van € 24,95 te verkrijgen is. De roman van Marie Jose ten Cate is o.a. te koop bij Boekhandel Broekhuis en bij De Secretaresse in Tubbergen.

Martin Paus

Roman Kavelkind: Maria als spreekbuis van boze boeren

Op de plek-het oude gemeentehuis in Tubbergen-waar 50 jaar geleden alle ruiten sneuvelden tijdens de ruilverkavelingsrellen vond onlangs de officiële presentatie plaats van de roman Kavelkind van Marie-José ten Cate. De schrijfster overhandigde in het tegenwoordige restaurant/zalencentrum 't Oale Roadhoes het eerste exemplaar aan Ben Boerrigter, die destijds als jongeman angstige momenten beleefde op deze plek. Omdat zijn vader als gemeenteraadslid en voorman van de tegenstanders van de ruilverkaveling een prominente rol speelde in de Boerenopstand, maakte ook zoon Ben de gebeurtenissen rond de stemming over de ruilverkaveling op 21 december 1971 van dichtbij mee.

In haar roman laat Marie-José ten Cate (Weerselo, 1953) op de avond van de lichtprocessie in het dorpscafé van Geesbergen een Mariabeeld tot leven komen. Boeren zien er een ondersteuning in van hun protesten tegen de ruilverkaveling en annexeren haar als spreekbuis. De pastoor droomt over een bloeiend bedevaartsoord en bouwt een kapel voor haar. Maria neemt de macht over in het dorp, niet in het minst in het hoofd van de tienjarige Meike Haverkamp. Het wordt allemaal in gang gezet door een geheime afspraak, die voor drie aanwezigen ingrijpende gevolgen heeft.

Levend Mariabeeld Het vertrekpunt voor de roman Kavelkind van Marie-José ten Cate is een ingrijpende gebeurtenis in haar jeugd. 'Op negenjarige leeftijd tijdens een Mariaviering in mijn geboortedorp figureer ik als Mariabeeld. Ik sta zo stil dat de dorpsgenoten niet merken dat er een levend kind staat. Kavelkind is gebaseerd op deze ervaring alsmede op een ander grote gebeurtenis uit mijn jeugd: de Boerenopstand van Tubbergen.'

Marie-José ten Cate is geboren in Weerselo, maar woont in Groningen, waar ze jarenlang actief is geweest als zelfstandig organisatieadviseur en interimmanager. Kavelkind is haar debuutroman. Ze begon er mee tijdens haar opleiding aan de Schrijversvakschool in Groningen, die ze in 2018 afrondde.

'Neeeee!
'Waar zit die klootzak?' Een paar boeren lopen de zaal in. 'Waar zitie, de dief van onze grond?' Mijn hoofd veert omhoog. Ik zie dat zuster Ludovica een paar stappen naar voren doet. 'Geen een zal van z'n grond worden verjaagd, ook al kost mie dat de kop, roept Lucie's vader. 'Wij hebben de wet aan onze kant,' klinkt het van achteren. 'Aan die wet veeg ik 't gat af,' schreeuwt hij. 'Ruilverkaveling nee!' schreeuwen de boeren voor in de zaal. 'Ruilverkaveling ja,' schreeuwen ze achterin. 'Nu is het mooi geweest! Zuster Ludovica klimt het toneel op en wappert met haar handen richting deur. 'ledereen wordt verzocht de zaal te verlaten. Nu! Haar stem gaat verloren in een luid gebrul. Beneden mij klinkt het gestommel en gehijg van mensen die aan elkaar trekken en duwen. Iemand slaakt een kreet. Ik sla mijn hand voor mijn mond. 'Doe die verdomde spot uit! zuster Ludovica zwaait met haar armen. Ik heb zuster Ludovica nog nooit horen vloeken. Nog voor de zuster is uitgesproken, komt er vanuit het duister een vrouw op mij afgestormd. In een woeste beweging werpt zij zich op het toneel, kiepert een aantal vazen om en beukt tegen het altaar. Ik strek mijn armen voor me uit. De troon waarop ik sta wiebelt gevaarlijk. Een hand klemt om mijn enkel. 'Neeeee!' gil ik.

(fragment uit Kavelkind)

De officiële presentatie van Kavelkind op 12 november vindt plaats om 16.00 u. in het Oale Roadhoes.
Kavelkind, Marie-José ten Cate, 336 pag., uitgeverij De Welle, ISBN 9789083183428. Prijs € 24,95 bij de online boekenshop van BoekenGilde https://www.boekengilde.nl/boekenshop/kavelkind/